Teorie dyskursu w przybliżeniu interdyscyplinarnym

[Ze wstępu:]
Niniejszym podejmę próbę wprowadzenia Czytelnika w grunt grząski i niedookreślony. Przemierzając trudno uchwytny, bo wymykający się jednoznacznym egzemplifikacjom, teren rozpoznań dyskursywnych, zaprezentuję przegląd możliwości zastosowania kategorii „dyskursu”, dokonywany na podstawie przykładowego materiału empirycznego wstępnie ilustrującego skalę problemu. Materiał ten, zaczerpnięty z kręgu dyscyplin humanistyczno-społecznych, zawiera katalog wydanych w latach 2001–2013 publikacji, których elementem wspólnym jawi się usytuowanie „dyskursu” w różnorakich teoretyczno-praktycznych odsłonach. A zatem: wielość i różnorodność.Ten zaledwie pobieżny ogląd wskazuje na następujące zastosowania (znaczenia) przedmiotowej kategorii: „dyskurs konstytucyjny”, „dyskurs politologiczny”, „dyskurs medialny”, „dyskurs fikcyjny”, „dyskurs cielesny”, „dyskurs miłosny”, „dyskurs poznawczy”, „dyskurs publiczny”, „dyskurs nowoczesności”, „dyskurs krytyczny”, „dyskurs kolonialny”, „dyskurs globalizacyjny”, „dyskurs codzienny”, „dyskurs polityczny”, „dyskurs dogmatyczny”, „dyskurs religijny”, „dyskurs nieczysty”, „dyskurs oświeceniowy”, „dyskurs antropologiczny”, „dyskurs prasowy”, „dyskurs władzy”, „dyskurs nauki”, „dyskurs historyczny”, „dyskurs kulturowy”, „dyskurs edukacyjny”, „dyskurs antysemicki”, „dyskurs postzależnościowy”, „literaturoznawczy dyskurs możliwy”...
Katalog, jak się zdaje, niewyczerpany, zarówno w zakresie mnogości przykładów, jak i różnorodności wątków, których dotyka. Nic zatem dziwnego, że teoretyzowanie odnoszące się do kategorii tak intensywnie w szerokim odbiorze eksploatowanej stanowi dla badaczy niemały kłopot. Stosują ją z wielkim upodobaniem nie tylko przedstawiciele nauk humanistycznych i społecznych. Zajmuje pozycję jednego z powszechnie przyjętych „bonmotów” medialnych. Nawet mało wnikliwy obserwator przestrzeni publicznej zauważy: wypowiedzi polityków reprezentujących dowolnie wybraną stronę sceny politycznej obfitują we wtręty nawiązujące do jakiegoś „dyskursu”. Aktorzy szeroko pojętej sfery publicznej co rusz odkrywają różnorakiej proweniencji – „dyskursy”. Wydaje się, że to konstrukt, który dobiega (żeby nie powiedzieć: straszy) zewsząd.
Ten to konstrukt stanowił będzie przedmiot rozważań zaproponowanych w tej książce. Zapożyczając metaforę autorstwa Wojciecha Kalagi, można stwierdzić, iż badacz teorii dyskursu musi zmierzyć się z (na pozór) nieuchwytnymi, mgławicowymi postaciami nieskończonej liczby dyskursów możliwych, semantycznym nadmiarem domagającym się rozstrzygnięcia. Stoi przed koniecznością ustalenia: „dyskurs”, czyli co? Na tak sformułowane pytanie zasadnicze oraz na szereg pytań pomniejszych spróbuję odpowiedzieć – bardzo jasno i wyraźnie podkreślając – że prezentowane tutaj rozumienie kategorii dyskursu jest (zaledwie) jednym z wielu jej pojmowań możliwych.